Podłoża w akwariach ogólnych (nie-roślinnych)

[zulix]

Opis dotyczy podłoży w akwariach dla ryb o niewyszukanych potrzebach (czyli większości gatunków).

Informacje ogólne
W przypadku akwarium ozdobnego w którym rośliny są tylko dodatkiem a najważniejsze są ryby sprawa podłoża jest dość prosta. Jeżeli wymagania roślin są zbyt duże, to zwykle eliminuje się te, wymagające rośliny. Stąd najpopularniejszym podłożem jest tu zwykły żwirek kwarcowy o granulacji (tj. wielkości ziarenek), która podoba się akwaryście (zwykle 2-5 mm), w tym również gruby piasek (zwykle 1-2 mm). Czasem stosuje się też grysy. Grubość podłoża również ma mniejsze znaczenie niż w akwariach roślinnych – w zasadzie jest dowolna. Dla wygody daje się minimum 2-3 cm, aby w wyniku ruchów wody podczas np. odmulania, kopania ryb itp. nie powstawały „gołe placki”. Oczywiście jeżeli mają być sadzone jakieś pojedyncze rośliny to grubość żwiru musi być odpowiednio większa (kwestię podejmę później przy podłożach w akwariach roślinnych).

Różne żwirki i grysy
Na początek rozróżnienie: żwir ma łagodne kształty kamyczków powstałe zwykle skutek ich wygładzania się w strumieniach a grys jest to produkt łamania większych kamieni. Stąd grys ma ostre krawędzie i może: kaleczyć niektóre sumiki i rysować szkło w akwarium. Co do zakupów polecam sklepy z kamieniami i materiałami budowlanymi (kamieniarskie, budowlane, niektóre ogrodnicze). Cena jest tam kilka razy niższa od tych ze sklepów akwa. Drobny żwirek, typu piasek kwarcowy o różnych kolorach można nabyć w sklepach z tynkami ozdobnymi. Każdy zakupiony żwirek należy najpierw intensywnie przemyć silnym strumieniem wody aż nie obserwuje się mętnienia wypływającej z niego wody. Dotyczy to również tzw. "żwirków płukanych" - tutaj wielu się zdziwiło sypiąc takowy prosto ze sklepu i zalewając akwarium (powstawało błoto).
Kolor żwirku związany jest również z własnymi upodobaniami i kasy. Najczęściej jest to żwir kwarcowy o poślednim kolorze. Im ciemniejsze podłoże, tym zwykle lepiej wygląda obsada akwarium więc często stosuje się brązowy, czy wręcz czarny grys bazaltowy, ciemny żwirek typu „dla kota” z TESCO i in. Niektórym podoba się znów czysta biel i tu stosowany jest np. grys skaleniowy bądź marmurowy.
W skrajnych przypadkach korzysta się z żwirku barwionego sztucznie. Efekt estetyczny nie dla każdego jest przyjemny, ale "o gustach się przecież nie dyskutuje". Jest taki sklep w Rzeszowie w którym w każdym akwa jest chyba inny kolor żwirku ;-). Warto podkreślić, że barwiony żwirek ma zwykle cieniutką warstwę chemoodpornej żywicy epoksydowej bądź poliuretanowej i jest całkowicie obojętny dla ryb i roślin.
W niektórych akwariach, np. z niektórymi pielęgnicami podłoże stanowią kamienie o nawet dużych wymiarach. Przy prawie całkowitym braku roślin brak drobnoziarnistego podłoża nie jest pozbawiony sensu. Główną rolę odgrywają tu względy estetyczne.

Wpływ podłoży na wodę
Niektóre podłoża (i skałki) mogą zmieniać skład wody. Począwszy od „kamyczków” (wapień, marmur, dolomit, magnezyt, gips, niektóre piaskowce i in.), które zwiększają twardość wody (nie wszystkie ryby to lubią) są nawet takie, które mogą być wręcz trujące dla ryb i roślin. Stąd nawet w akwarium nieroślinnym nie można całkowicie pominąć kwestii jakości podłoża i ozdób. Zarówno żwirek, jak i kamienie dobrze jest sprawdzić pod kątem ich rozpuszczalności w zakwaszonej wodzie. Te zwykle będą zwiększać twardość wody. Najprostszym testem jest zalanie żwiru, bądź skałki octem i przyglądanie się, czy pojawiają się pęcherzyki CO2 (czy się „spieni”). Można dodać dla pewności trochę szamponu itp. aby lepiej zobaczyć. Jeżeli tak, to skałki będą powoli rozpuszczać się w wodzie. Aby uniknąć zatrucia dobrze jest unikać skałek znalezionych w rejonach, gdzie znajdują się „cenne” minerały, bo może się okazać, że mogą zawierać metale ciężkie (arsen, miedź, żelazo i inne). Szczególnie podejrzane są te o odcieniach zielonych, czerwonych, z wykwitami o różnych kolorach (oczywiście są też skałki bezpieczne o tych kolorach).
Najpopularniejsze, celowe zmiany składu wody za pomocą podłoża, jest zwiększanie twardości wody za pomocą żwirku marmurowego, koralowego bądź wapiennych skałek. Czasem zachodzi potrzeba odwrotna tj. zmniejszenia twardości wody. Dokonuje się tego za pomocą odpowiedniego podłoża na bazie zeolitów bądź modyfikowanych glinek. Pozwalają one też w sposób chemiczny wiązać metale ciężkie i amoniak powstający w wyniku przemian biochemicznych produktów przemiany materii. Stąd takie podłoża wykorzystuje się często w akwariach nieroślinnych dla zapobiegania glonom. Sam stosuję je (Filtrus Zeos) czasem jako podłoża w akwariach dla narybku, gdzie nie stosuję filtracji biologicznej. Podłoża tego typu mają jednak ograniczony czas zachowania swoich właściwości. Później są już tylko "zwykłym żwirkiem".

Filtracja biologiczna
Na każdym żwirku, zresztą również na każdym elemencie zanurzonym w akwarium, osadzają się bakterie, które zmieniają produkty przemiany materii w substancje bezpieczne dla obsady. Ilość osadzonych bakterii, a więc wydajność ich pracy zależy od powierzchni na której mogą się osadzać. Stąd żwirki kwarcowe (gładkie) w niewielki sposób pomagają nam w utrzymaniu czystości. Wszelkiego typu żwirki porowate (np. pumeks), wypalane glinki ceramiczne (np. keramzyt) powodują zwiększenie możliwości osiedlania się bakteriom. Takie podłoża działają już częściowo jak filtr biologiczny. W tym przypadku należy jednak pamiętać, że właściwe działania każdego filtra biologicznego wymaga dostępu bakteriom natlenionej wody. Stąd granulacja żwirku, który będzie mógł działać jako filtr biologiczny nie może być zbyt mała. W przypadku np. piasku dostęp natlenionej wody w głąb podłoża jest niewielki i tworzą się tam strefy beztlenowe. Przy braku pielęgnacji żwirku w akwarium może to spowodować powstawanie trujących dla ryb produktów beztlenowego rozkładu substancji organicznych.

Pielęgnacja żwirku
Żwirki w akwariach nieroślinnych zwykle oczyszcza się przez tzw. odmulanie. Odmulanie najlepiej jest wykonać podczas cotygodniowej wymiany części wody w akwarium. Jest to niezbędne dla zachowania czystości w akwarium. Wkładając tzw. ssawkę w głąb żwirku powoduje się „zamkisowanie” żwirku, jego opłukanie i usunięcie produktów przemiany materii. Wygodne są ssawki o wydłużonej szerokiej ssawce co zabezpiecza ją przed zatkaniem za pomocą żwiru w płynącym strumieniu wody. Czasem, ale rzadko, stosuje się też filtry podżwirowe których odpowiednia konstrukcja pozwala odmulać podłoże „w trakcie” działania akwarium.